TÜRK EDEBİYATINDA İLKLER  

*İlk yerli tiyatro eseri: Şinasi / Şair Evlenmesi /1859

*İlk yerli roman : Şemsettin Sami / Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat

*Batılı tekniğe uygun ilk roman : Halit Ziya Uşaklıgil/Aşk-ı Memnu

*İlk çeviri roman : Yusuf Kamil Paşa/ Fenelon’dan Telemak /1859

*İlk köy romanı : Nabizade Nazım / Karabibik

*İlk psikolojik roman: Mehmet Rauf / Eylül

*İlk realist roman : Recaizade Mahmut Ekrem / Araba Sevdası

*İlk resmi Türkçe gazete : Takvim–i Vakayi

*İlk yarı resmi gazete : Ceride-i Havadis

*İlk edebî roman: Namık Kemal / İntibah

*İlk tarihi roman : Namık Kemal / Cezmi , A. Mithat / Yeniçeri

*İlk özel gazete : Şinasi ile Agah Efendi/ Tercüman-ı Ahval

*İlk pastoral şiir : A.Hamit Tarhan /Sahra

*İlk şiir çevirisini yapan, ilk makaleyi yazan: Şinasî

*Noktalama işaretlerini ilk kez kullanan, ilk Türk gazeteci : Şinasi

*Aruzla ilk manzum tiyatro eseri yazan : A.Hamit Tarhan/Eşber  

*Heceyle yazılan ilk manzum tiyatro eseri : A. Hamit Tarhan / Nesteren

*İlk bibliyografya:Katip Çelebi / Keşfü’z Zünun

*İlk hatıra kitabı : Babürşah /Babürname

*İlk hamse yazarı : Ali Şir Nevai

*İlk tezkire : Ali Şir Nevai /Mecalisün Nefais

*İlk şiir antolojisi : Ziya Paşa /Harabat

*İlk atasözleri kitabı : Şinasi /Durub-i Emsal-ı Osmaniye

*İlk mizah dergisi : Diyojen /Teodor Kasap

*İlk hikaye kitabı : A.Mithat Efendi / Letaif-i Rivayet

 *İlk fıkra yazarı : Ahmet Rasim

*İlk Türkçe yazılan ilk kitap : Yusuf Has Hacip / Kutadgu Bilig

*İlk siyasetname : Yusuf Has Hacip/ Kutadgu Bilig

*Mesnevi tarzında yazılmış ilk eser : Y. H. Hacip / Kutadgu Bilig

*İlk didaktik şiir örneğimiz Kutadgu Bilig

*Aruzla yazılan ilk eserimiz : Kutadgu Bilig

*İlk mensur şiir örneklerini veren : Halit Ziya Uşaklıgil

*Şiirde ilk defa Türk kelimesini kullanan : Mehmet Emin Yurdakul

*İlk makale : Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi

*İlk edebi bildiriyi yayımlayan topluluk : Fecr-i Ati (Servet-i Fünün)

*İlk seyahatname : Seydi Ali Reis / Miratül Memalik

*İlk Edebiyat tarihçimiz: Abdulhalim Memduh Efendi

*Batı anlayışındaki ilk edebiyat tarihçimiz : Fuat Köprülü

*Sahnelenen ilk tiyatro : Namık Kemal / Vatan yahut Silistre

*Kafiyeyi şiire serperek klasik nazım şekilerinden farklı ilk örnekleri veren:T.Fikret

*Türkçenin ilk dil bilgisi kitabı : Süleyman Paşa / Sarf-ı Türki

*İlk natüralist eserimizin yazarı : Nabizade Nazım / Zehra

*Divan Edebiyatında mahallileşme akımının temsilcisi: Nedim

*Şarkı nazım türünü ilk kullanan: Nedim

*İlk tarih ve coğrafya ansiklopedisi : Kamusul Alam

*İlk sözlüğümüz : Kaşgarlı Mahmut / Divan-ı Lügat-it Türk

*İlk Türkçe sözlük : Şemsettin Sami / Kamus-ı Türki

*İlk özdeyiş örneklerini veren : Ali Bey / Lehçet’ül Hakayık

*Türk adının geçtiği ilk Türkçe metin : Orhun Abideleri (Göktürk Kitabeleri)

*Edebiyatımızda objektif eleştirinin nasıl olacağını ilk açıklayan: R.M. Ekrem

*Edebiyatımızdaki milli dönemin açılmasına öncülük eden: M.Emin Yurdakul

*Konuşma diliyle yazılmış ilk hikayenin yazarı : Ömer Seyfettin

*Edebiyatımızda ilk kafiyesiz şiirini yazan : A. Hamit Tarhan / Validem

*İlk köy şiiri : Muallim Naci / Köylü Kızların Şarkısı

*İlk alfabemiz : Göktürk Alfabesi

*Tekke şiirinin kurucusu : Ahmet Yesevi

*İlk Türk destanı : Alp Er Tunga Destanı

*Bizde batılı anlamda ilk eleştiriyi yazan : Namık Kemal

*Bizde epik tiyatro türünün kurucusu : Haldun Taner

*İlk kadın romancımız : Fatma Aliye Hanım

*Süslü nesrin ilk temsilcisi : Sinan Paşa

*Dünyanın halen yaşayan en büyük ve ilk Müslüman Türk Destanı: Kırgızların Manas Destanı

*Edebiyat kelimesini bizde ilk kullanan : Şinasi

*Kurtuluş savaşımızı doğrudan işleyen roman :H.E.Adıvar/Ateşten Gömlek

*İlk uyarlama tiyatro eserinin yazarı : Ahmet Vefik Paşa

*Deneme türünün kurucusu : Montaigne

*İlk divan şairi : Hoca Dehhani

*Hikayede gerçek anlamda ilk kez Anadoluyu işleyen : Refik Halit Karay

*En başarılı psikolojik roman yazarımız: Peyami Safa / 9.Hariciye Koğuşu

*İlk yerli tiyatro eseri: Şinasi / Şair Evlenmesi /1859

*İlk yerli roman : Şemsettin Sami / Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat

*Batılı tekniğe uygun ilk roman : Halit Ziya Uşaklıgil/Aşk-ı Memnu

*İlk çeviri roman : Yusuf Kamil Paşa/ Fenelon’dan Telemak /1859

*İlk köy romanı : Nabizade Nazım / Karabibik

*İlk psikolojik roman: Mehmet Rauf / Eylül

*İlk realist roman : Recaizade Mahmut Ekrem / Araba Sevdası

*İlk resmi Türkçe gazete : Takvim–i Vakayi

*İlk yarı resmi gazete : Ceride-i Havadis

*İlk edebî roman: Namık Kemal / İntibah

*İlk tarihi roman : Namık Kemal / Cezmi , A. Mithat / Yeniçeri

*İlk özel gazete : Şinasi ile Agah Efendi/ Tercüman-ı Ahval

*İlk pastoral şiir : A.Hamit Tarhan /Sahra

*İlk şiir çevirisini yapan, ilk makaleyi yazan: Şinasî

*Noktalama işaretlerini ilk kez kullanan, ilk Türk gazeteci : Şinasi

*Aruzla ilk manzum tiyatro eseri yazan : A.Hamit Tarhan/Eşber  

*Heceyle yazılan ilk manzum tiyatro eseri : A. Hamit Tarhan / Nesteren

*İlk bibliyografya:Katip Çelebi / Keşfü’z Zünun

*İlk hatıra kitabı : Babürşah /Babürname

*İlk hamse yazarı : Ali Şir Nevai

*İlk tezkire : Ali Şir Nevai /Mecalisün Nefais

*İlk şiir antolojisi : Ziya Paşa /Harabat

*İlk atasözleri kitabı : Şinasi /Durub-i Emsal-ı Osmaniye

*İlk mizah dergisi : Diyojen /Teodor Kasap

*İlk hikaye kitabı : A.Mithat Efendi / Letaif-i Rivayet

 *İlk fıkra yazarı : Ahmet Rasim

*İlk Türkçe yazılan ilk kitap : Yusuf Has Hacip / Kutadgu Bilig

*İlk siyasetname : Yusuf Has Hacip/ Kutadgu Bilig

*Mesnevi tarzında yazılmış ilk eser : Y. H. Hacip / Kutadgu Bilig

*İlk didaktik şiir örneğimiz Kutadgu Bilig

*Aruzla yazılan ilk eserimiz : Kutadgu Bilig

*İlk mensur şiir örneklerini veren : Halit Ziya Uşaklıgil

*Şiirde ilk defa Türk kelimesini kullanan : Mehmet Emin Yurdakul

*İlk makale : Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi

*İlk edebi bildiriyi yayımlayan topluluk : Fecr-i Ati (Servet-i Fünün)

*İlk seyahatname : Seydi Ali Reis / Miratül Memalik

*İlk Edebiyat tarihçimiz: Abdulhalim Memduh Efendi

*Batı anlayışındaki ilk edebiyat tarihçimiz : Fuat Köprülü

*Sahnelenen ilk tiyatro : Namık Kemal / Vatan yahut Silistre

*Kafiyeyi şiire serperek klasik nazım şekilerinden farklı ilk örnekleri veren:T.Fikret

*Türkçenin ilk dil bilgisi kitabı : Süleyman Paşa / Sarf-ı Türki

*İlk natüralist eserimizin yazarı : Nabizade Nazım / Zehra

*Divan Edebiyatında mahallileşme akımının temsilcisi: Nedim

*Şarkı nazım türünü ilk kullanan: Nedim

*İlk tarih ve coğrafya ansiklopedisi : Kamusul Alam

*İlk sözlüğümüz : Kaşgarlı Mahmut / Divan-ı Lügat-it Türk

*İlk Türkçe sözlük : Şemsettin Sami / Kamus-ı Türki

*İlk özdeyiş örneklerini veren : Ali Bey / Lehçet’ül Hakayık

*Türk adının geçtiği ilk Türkçe metin : Orhun Abideleri (Göktürk Kitabeleri)

*Edebiyatımızda objektif eleştirinin nasıl olacağını ilk açıklayan: R.M. Ekrem

*Edebiyatımızdaki milli dönemin açılmasına öncülük eden: M.Emin Yurdakul

*Konuşma diliyle yazılmış ilk hikayenin yazarı : Ömer Seyfettin

*Edebiyatımızda ilk kafiyesiz şiirini yazan : A. Hamit Tarhan / Validem

*İlk köy şiiri : Muallim Naci / Köylü Kızların Şarkısı

*İlk alfabemiz : Göktürk Alfabesi

*Tekke şiirinin kurucusu : Ahmet Yesevi

*İlk Türk destanı : Alp Er Tunga Destanı

*Bizde batılı anlamda ilk eleştiriyi yazan : Namık Kemal

*Bizde epik tiyatro türünün kurucusu : Haldun Taner

*İlk kadın romancımız : Fatma Aliye Hanım

*Süslü nesrin ilk temsilcisi : Sinan Paşa

*Dünyanın halen yaşayan en büyük ve ilk Müslüman Türk Destanı: Kırgızların Manas Destanı

*Edebiyat kelimesini bizde ilk kullanan : Şinasi

*Kurtuluş savaşımızı doğrudan işleyen roman :H.E.Adıvar/Ateşten Gömlek

*İlk uyarlama tiyatro eserinin yazarı : Ahmet Vefik Paşa

*Deneme türünün kurucusu : Montaigne

*İlk divan şairi : Hoca Dehhani

*Hikayede gerçek anlamda ilk kez Anadoluyu işleyen : Refik Halit Karay

*En başarılı psikolojik roman yazarımız: Peyami Safa / 9.Hariciye Koğuşu

Türk edebiyatının dönemleri

Başlangıcından zamanımıza kadar yüzyıllar boyunca süren edebiyat tarihimizi belli devirlere ayırmak zorundayız.   Türk tarihinde esaslı iki dönüm noktası vardır. Bunlar, Türk tarihinin akışını değiştirmiş ve yeni devirlerin başlangıcı olmuştur. Bu dönüm noktalarından biri İslam dinin kabulü, öteki de Batı’ya dönüş hareketidir. Birincisinde Türkler, yeni dinin birleştirici özelliği içinde, Doğu uygarlığı dediğimiz İslam uygarlığının kurulup gelişmesindeedebiyatfatihi  başlıca etken olmuştur. İkincisinde ise, Batı uygarlığını siyasal, sosyal, kültürel ve ekonomik birçok olayların baskısı altında benimsemeye koyulmuşlar ve çok çetin güçlüklerle karşılaşmışlardır. İşte Türk edebiyatı tarihini bu dönüm noktalarına göre devirlere ayırıyoruz:

1.  İslâmiyet Öncesi Türk Edebiyatı

2. İslâmî Devir Türk Edebiyatı

3. Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı

1- İslâmiyet Öncesi Türk Edebiyatı

İslâmiyet Öncesi Türk Edebiyatı, Orta Asya coğrafyasında, başlangıcı kesin tarih­lerle belirlenemeyen ve X. yüzyıla kadar sü­ren dönemdir. Bu dönem edebiyatı iki kolda gelişmiştir.

a)  Sözlü edebiyat: Sözlü olarak yayılan ürünlerin oluşturduğu edebiyattır. Çeşitli Türk boylarında şaman, baksı, kam, oyun adı verilen sanatçılar tarafından kopuz eşli­ğinde söylenen koşuklar, ölen bir kişinin ar­dından söylenen ağıtlar, destanlar, atasözle­ri vb. sözlü edebiyatın ürünleri arasındadır.

b)  Yazılı edebiyat: Yazıya aktarılan ürünlerin oluşturduğu edebiyattır. Edebî de­ğer taşıyan ilk yazılı metinler VIII. yüzyılda oluşturulan, Göktürklere ait Orhun Abideleri (Göktürk Kitabeleri)dir.

2-İslâmî Devir Türk Edebiyatı

X. yüzyılın ikinci yarısından XIX. yüzyı­lın başlarına kadar devam eden bu dönem­de edebî eserlerde İslâm dininin etkisi görü­lür. İslâmî Devir Türk Edebiyatı iki koldan gelişme göstermiştir:

1.  Klâsik Türk edebiyatı (gazel, kaside, mesnevi…)

2.  Halk edebiyatı:

a.         Anonim halk edebiyatı (mani, türkü, ninni, tekerleme…)

b.         Dinî-tasavvufî halk edebiyatı (ilahi, nefes, devriye, şathiye, nutuk..)

c.         Âşık tarzı halk edebiyatı (koşma, semai, varsağı, ağıt)

3-Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı

XIX. yüzyılın ortalarından itibaren siyasî bir hareket olan Tanzimat'ın ilanıyla başlayan ve günümüze kadar etkisi devam eden dö­nemdir. edebiyatfatihi Bu dönemde edebiyatımız gazete çevresinde gelişen roman, hikâye, makale, deneme, eleştiri gibi birçok yeni türle tanıştı.

Batı uygarlığının etkisinde gelişen Türk edebiyatını altı bölümde inceliyoruz:

1. Tanzimat Edebiyatı

2. Edebiyat-ı Cedide (Servet-i Fünûn Edebiyatı)

3.  Fecr-i Âti Edebiyatı

4.  Millî Edebiyat

5.  Millî Mücadele Dönemi Edebiyatı

6.  Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı :